اقتصاد دانش بنیان؛ زیربنای اقتصاد مقاومتی
اقتصاد دانش بنیان از پایه های سیاست های اقتصاد مقاومتی محسوب می شود و نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار دارد که با برنامه ریزی و تلاش در استفاده از دانش و خلاقیت نخبگان و فراهم آوردن محیطی مناسب برای نوآوری می تواند راهگشای بسیاری از مسائل جامعه شود.
دانش در عصر جدید اقتصادی، منبع اصلی ثروت به شمار می رود و این دوره را عصر دانش می نامند. از این رو دانش را می توان عامل اصلی برای تولید اقتصادی نامید. همچنین نظام اقتصادی از اقتصاد منابع بنیان فاصله گرفته و به اقتصاد دانش بنیان نزدیک شده است، به همین سبب ضرورت شناخت اقتصاد دانش بنیان ایجاب می کند که به بررسی این نوع از اقتصاد پرداخته شود.
اقتصاد دانش بنیان بنابر تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، بر پایه «تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات» شکل گرفته و سطح بالایی از سرمایه گذاری در آن به «ابداع» و «نوآوری» اختصاص می یابد و فناوری های کسب شده با شدت بالایی مصرف می شوند و نیروی کار از تحصیلات عالی برخوردار است.
در ایران با توجه به سیاست های کلان اقتصادی و نگاه تیزبینانه رهبر معظم انقلاب، این مقوله به عنوان یکی از پایه های محکم سیاست های اقتصادی مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری ارتقای جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید، صادرات محصول‌ها و دستیابی به رتبه نخست اقتصاد دانش بنیان در منطقه را یکی از هدف های اقتصاد مقاومتی برشمرده‌اند؛ از این رو می توان گفت که یکی از کارهایی که می تواند کمک کند تا کشور به میزان مناسبی از تولید دانش بنیان دست یابد، شناسایی و درک ضرورت اقتصاد دانش بنیان در جامعه است.با ارزش ترین دارایی در اقتصاد دانش بنیان اندوخته های فکری است، از این رو علم و خلاقیت نخبگان و کارآفرین های فعال از عوامل کلیدی در جذب، نگهداری و افزایش توانایی‌های تولیدکنندگان دانش محسوب می شود و فراهم آوردن محیطی مناسب برای نوآوری یکی از با ارزش ترین زیربناهای اقتصاد دانش بنیان به شمار می رود که باید مورد توجه قرار گیرد.
لزوم توجه به نخبگان در دستیابی به اقتصاد دانش بنیان در بیانات مقام معظم رهبری بارها مورد تاکید قرار گرفته است. ایشان ۲۲ مهر ۱۳۹۴ در دیدار شرکت کنندگان در نهمین همایش ملی نخبگان فردا فرمودند: «نخبه های جوان می توانند در اقتصاد دانش بنیان که درواقع ستون اصلی اقتصاد مقاومتی است، نقش ایفا کنند. بنشینید طرّاحی کنید، منتظر نمانید که دیگران طرّاحی کنند. شما جوان‌های نخبه در یکی از اجتماعات خودتان موضوع را همین قرار بدهید: چگونگی نقش آفرینی نخبگان جوان در اقتصاد مقاومتی یا اقتصاد دانش بنیان. گروه‌هایی به وجود بیایند، گروه‌هایی تقسیم بشوند، کار کنند، فکر کنند، مطالعه کنند، با دست پُر در این اجتماع شرکت کنند، راه بدهند، آن وقت بنیاد نخبگان از این طرحی که از درون خود نخبگان بیرون آمده، حمایت کند، پشتیبانی کند. به نظر من یک تحوّل به وجود می آید؛ هم در زمینه فکر کردن و اندیشیدن و کار کردن، هم در زمینه واقعیّت، روی زمین؛ در زمینه اقتصاد [هم ] قطعاً تحوّل به وجود می آید».
آنچه مسلم است اینکه میزان رشد علم در چند دهه گذشته و حرکت شتابان جهان کنونی برپایه دانش محوری، تصمیم گیرندگان را نیازمند توجه بیش از پیش به علم و پیشرفت های علمی می کند. از این رو توسعه علم و فناوری یکی از نیازهای گریزناپذیر، دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان محسوب می شود.
رهبر معظم انقلاب هم بارها با اشاره به این که قدرت علمی و فناوری، منشأ قدرت سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی است، پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان را مقدم بر تمام کارهای اساسی برای پیشرفت کشور دانسته اند.
ایشان درباره لزوم پرداختن به علم و فناوری در ارتباط با اقتصاد دانش‌بنیان در سخنان خود فرموده اند: اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش بنیان است.یعنی از پیشرفت های علمی استفاده می کند، به پیشرفت های علمی تکیه می کند، اقتصاد را بر محور علم قرار می دهد؛ امّا معنای آن این نیست که این اقتصاد منحصر به دانشمندان است و فقط دانشمندان می توانند نقش ایفا کنند در اقتصاد مقاومتی؛… تجربه های صاحبان صنعت، تجربه‌ها و مهارت‌های کارگرانی که دارای تجربه و مهارتند می تواند اثر بگذارد و می‌تواند در این اقتصاد نقش ایفا کند. اینکه گفته می‌شود دانش محور، معنای آن این نیست که عناصر با تجربه صنعتگر یا کشاورز که در طول سال‌های متمادی کارهای بزرگی را بر اساس تجربه انجام داده اند، اینها نقش ایفا نکنند؛ نخیر، نقش بسیار مهمّی هم به عهده اینها است… اینکه ما روی علم و فنّاوری تکیه می کنیم، فقط به خاطر این نیست که می خواهیم نِصاب علمی خودمان را بالا ببریم؛ پیشرفت علم و فنّاوری به پیشرفت اقتصاد کمک می کند؛ بنگاه هایی که دانش بنیان هستند می توانند به اقتصاد ملّی کمک کنند.» سخنان آیت الله خامنه ای در ارتباط با علم و فناوری نشان می دهد که ایشان اقتصاد دانش بنیان بر محور علم را متکی بر تجربه و تخصص می‌دانند و هدف از آن را پیشرفت اقتصاد ملی قلمداد می کنند.
با نگاهی به رویکرد مراکز علمی بزرگ جهان می توان دریافت که توسعه فناوری، تجاری سازی یافته‌ها و دستاوردهای تحقیقاتی یکی از کارکردهای اصلی دانشگاه ها در پیشرفت اقتصادی محسوب می شود که کارآفرینی در زمینه دانش بنیان را به عنوان یکی از ماموریت های اصلی خود قرار داده اند و در این راستا برنامه ریزی و تلاش می کنند که این امر نویدبخش آن است که این مراکز می تواند ضمن حفظ و افزایش کیفیت آموزشی و پژوهشی خود، نسبت به حل مسائل جامعه صنعتی کشور اثرگذار باشد و نقش فعال تری را در توسعه و فناوری به خصوص اقتصاد دانش بنیان ایفا کنند.
شرکت های دانش بنیان هم در این عرصه نقشی کلیدی را برعهده دارند. این شرکت ها که خصوصی یا تعاونی هستند، از روش تجاری سازی در حوزه فناوری و با ارزش افزوده بالا تشکیل می شوند. بنابراین دسترسی به ظرفیت های سرمایه گذاری برای کارآفرینان و پژوهشگران موجب هم‌افزایی علم و ثروت می شود.
فناوری همواره تأثیر فراوانی در ایجاد ثروت، اشتغال و افزایش سطح استاندارد داشته است. بر این پایه مقام معظم رهبری در چهارم شهریور امسال در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیات دولت، شرکت های دانش بنیان را به عنوان یکی از محورهای اساسی اقتصاد مقاومتی مورد توجه ویژه ای قرار داده و در این باره خاطرنشان کرده‌اند: روی شرکت های دانش بنیان حتماً باید تکیه بشود؛ تجاری سازی علوم و فنّاوری ها، پارک های علم و فنّاوری و مانند اینها کارهای بسیار لازم و خوبی است. البتّه در تشخیص شرکت های دانش بنیان دقّت بشود، یعنی شاخصه ها و مشخّصه‌ها [معیّن بشود] و شرکت دانش بنیان استانداردسازی بشود؛ به معنای واقعی کلمه، شرکت دانش بنیان [باشد]؛ این را باید یکی از محورهای اساسی قرار داد.
در مورد مشارکت و همکاری شرکت های صنعتی دانش بنیان با دانشگاه ها و دارا بودن نیروهای شاغل متخصص باید بیان داشت که توسعه صنعت در این گونه شرکت ها بر توسعه فناوری تکیه دارد و محصول نوآورانه آن موجب تسخیر بازار های جدید می شود، بنابراین اهمیت آن در اقتصاد پویای امروز روشن است.
همچنین از مهم ترین عوامل، پیشرفت و در نهایت توسعه ملی جامعه برقراری ارتباط نزدیک میان صنعت و دانشگاه است که دو رکن اساسی توسعه به شمار می روند.دانشگاه ها تأمین کننده نیروی انسانی متخصص و توانایی های علمی، تحقیقاتی و آزمایشگاهی مورد نیاز صنایع هستند و مراکز صنعتی هم آزمایشگاه های عملی برای تجربه آموخته های دانشگاهی محسوب می شوند و به منظور بهره‌گیری از فناوری، به نیروی انسانی متخصص، تحقیق و توسعه نیاز دارند؛ بنابراین، نیازهای متقابل این دو قطب در فرآیند توسعه، ضرورت برقراری ارتباط دانشگاه و صنعت را تعیین می کند.
آیت الله خامنه ای در چهارم شهریور ۹۱ در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیات دولت، در این مورد بیان داشته اند که همکاری بین دانشگاه‌ها و بین مراکز علمی و تحقیقاتی و دستگاه‌های خدماتی ما – مثل همین وزارت صنعت، وزارت راه، وزارت نفت، وزارت کشاورزی، این وزارت های گوناگونی که با مسائل فنّی سروکار دارند- لازم است ».
