اقتصادمقاوم

نگاه دوّم به اقتصاد کشور نگاه به پیشرفت اقتصاد با استفاده از کمک بیرون از مرزها است؛ میگوید سیاست خارجی‌مان را تغییر بدهیم تا اقتصاد ما درست بشود، با فلان مستکبر کنار بیاییم تا اقتصاد رونق پیدا کند، تحمیل قدرتهای مستکبر را در بخشهای گوناگون و مسائل گوناگون بپذیریم تا اقتصادمان رونق پیدا کند؛ این هم نگاه دوّم است. امروز شرایط کشور به ما نشان داده است که این نگاه دوّم یک نگاه کاملاً غلط و عقیم و بی‌فایده است. همین تحریمهایی که امروز علیه ملّت ایران اعمال میشود، دلیل محکم و متقنی است بر غلط بودن این نگاه؛ یعنی شما وقتی که به امید قدرتهای خارجی نشستید تا آنها بیایند اقتصاد شما را رونق بدهند و با زیر بار آنها رفتن، اقتصاد را رونق بدهید، آنها به حدّ کم قانع نیستند. وقتی که شما نگاه میکنید به بیرون، مواجه میشوید با یک مسئله‌ای مثل کاهش قیمت نفت؛ ناگهان قدرتهای مستکبر با همراهی ایادی منطقه‌ای خودشان متأسّفانه به این نتیجه میرسند که قیمت نفت را به نصف و گاهی کمتر از نصف برسانند؛ شما مواجه میشوید با یک چنین مشکلی؛ وقتی نگاه به بیرون باشد، این است. وقتی شما نگاه به درون کردید، دیگر این‌جور نیست. امروز خارجی‌ها و رؤسای قدرتهای مستکبر میخواهند همین نگاه دوّم را در مردم ما تقویّت کنند.
من پیام رئیس جمهور آمریکا را که به مناسبت عید نوروز خطاب به مردم ایران ‌کرده است دیدم؛ او در این پیام میگوید که شما بیایید حرفهای ما را قبول بکنید؛ در واقع محتوا و محصول حرف او این است میگوید در مذاکرات هسته‌ای آن چیزی را که ما به شما دیکته میکنیم این را شما قبول بکنید تا در کشور شما ‌کار به وجود بیاید، ‌تا سرمایه به وجود بیاید، تا فعّالیّت اقتصادی در کشور شما راه بیفتد؛ یعنی همین نگاه دوّم. این نگاه، نگاهی است که هرگز به نتیجه نخواهد رسید؛ ‌باید نگاه کنیم به درون کشور، ظرفیّتهای درونی بسیار است. این اقتصاد مقاومتی‌ای که ما عنوان کردیم و مطرح کردیم و خوشبختانه مورد قبول و استقبال همه‌ی صاحب‌نظران قرار گرفت – یعنی من حتّی یک نفر از صاحب‌نظران اقتصادی و اجتماعی را ندیدم که آنچه را به‌عنوان سیاست اقتصاد مقاومتی مطرح شده، او رد کند – ناظر به همین است؛ یعنی ناظر به امکانات درونی کشور. وقتی که اجازه نمیدهند که شما برای زمین خودت از بیرون آب بیاوری، باید چاه حفر کنی و از درون زمین خودت آب بیرون بیاوری تا محتاج ‌آب آن همسایه‌ی بخیل نباشی؛ باید از درون خود استمداد کنیم و بتوانیم کارها را پیش ببریم.

*مصرف کالای تولید داخل

مصرف‌کننده‌ی باانصاف، مصرف‌کننده‌ی باوجدان هم میتواند همین‌جور به تولید کشور کمک کند؛ دنبال اسم و رسم نروند، دنبال بِرَند نروند - این حرفی که حالا مرتّب تکرار میکنند: بِرَند، بِرَند - دنبال مارک نروند؛ دنبال مصلحت بروند. مصلحت کشور، مصرف تولید داخلی است، کمک به کارگر ایرانی است. بعضی‌ها هستند حتّی حاضرند به نفع کارگر هم شعار بدهند، رگ گردن را هم درشت کنند و شعار بدهند، امّا در عمل به کارگر ایرانی لگد بزنند. لگد زدن به کارگر ایرانی این است که انسان جنس مصنوع این کارگر را مورد استفاده قرار ندهد و برود مشابه این را از خارج بگیرد؛ گاهی هم به قیمتهای گران‌تر! ما در برخی از صنایع در کشورمان جزو پیشروان دنیاییم، [امّا] در همان چیزها، میروند از بیرون چیزهایی را برمیدارند و به داخل می‌آورند. و این وظیفه‌ی همه است؛ از جمله وظیفه‌ی دولت. وزیر محترم کار اینجا حضور دارند؛ من خواهش میکنم در دولت مطرح کنید، اصرار کنید، پافشاری کنید که اشیائی که جزو مصارف دولتی است، مطلقاً از خارج نیاید. این یک قلم عمده است، یک قلم بزرگ است؛ چون دولت با دامنه‌ی وسیعی که دارد، مصرف‌کننده‌ی درجه یک است. نگویند که ما فلان چیز را میخواهیم، الان لازم داریم، تولید داخلی‌اش نیست، ناچاریم از بیرون بیاوریم. خب، شما مگر برنامه‌ریزی ندارید؟ شما که امروز احتیاج دارید، چرا امروز میگویید؟ میخواستید دو سال پیش بگویید تا تولیدکننده‌ی داخلی فرصت داشته باشد برنامه‌ریزی کند، بسازد، امتحان کند، تجربه کند تا امروز دست شما برسد. اینها مسائل مهمّی است؛ اینها مسائل کوچکی نیست. دولت تصمیم بگیرد در هیچ‌یک از چیزهایی که مصرف میکند، از قلم و کاغذ روی میز گرفته تا ساختمان‌سازی تا بقیّه‌ی چیزها، هرآنچه در داخل قابل تولید است، خودش را از خارج ممنوع کند، بر خودش حرام کند. آسان‌گرایی و سهل‌گرایی - سهل‌گرایی آن روی خوبِ قضیّه است - و خدای نکرده سوءاستفاده؛ جلوی اینها را بایستی مسئولین دولتی بگیرند. و ما این را هم تجربه کردیم، امتحان کردیم و یک جاهایی دیدیم. یک وقتی یک کاری انجام میگرفت - مال سالها پیش است - یک چیزی داشتند میساختند، بنده مسئولین آنجا را خواستم و به آنها گفتم که در این کاری که دارید میکنید، سعی کنید هیچ قلم خارجی به‌کار نبرید؛ آنها هم قول دادند، مردانه هم عمل کردند. در آخر که ما گزارش گرفتیم و تحقیق کردیم، معلوم شد حدود ۹۸ درصد از مصالح اینجا را توانسته‌اند از داخل تهیّه کنند؛ یکی دو درصد چیزهایی بوده که در داخل وجود نداشته است و از خارج آورده‌اند. خب، میشود این کارها را کرد. پس مصرف‌کننده هم یکی از ارکان تقویت و ترویج تولید داخلی است.

بار اضافی مالیات111

این مسئله که وضع مالیات بر یک کالا بر خریداران کالا و یا فروشندگان آن تحمیل می شود، چندان اهمیتی ندارد. وقتی مالیات بر خریداران وضع می شود، منحنی تقاضا به اندازه مقدار مالیات به سمت پایین انتقال می یابد و هنگامی که مالیات بر فروشندگان وضع می شود، منحنی عرضه به اندازه مقدار مالیات به سمت بالا منتقل خواهد شد. در هر دو حالت پس از قانونی شدن اخذ مالیات، خریداران مبلغ بیش تری پرداخت می کنند و فروشندگان نیز مبلغ کم تری دریافت خواهند کرد. نتیجه آن که خریداران و فروشندگان صرف نظر از چگونگی وضع مالیات در پرداخت بار مالیاتی سهیم هستند.
نمودار 1 این آثار را نشان می دهد. برای ساده کردن بحث، یادآوری می کنیم که در نمودار 1 هر چند باید یکی از منحنی ها به سمت پایین یا بالا انتقال یابد ولی این انتقال را نمی بینید. انتقال منحنی عرضه و یا تقاضا به وضع مالیات بر فروشندگان و یا خریداران بستگی دارد. در این مقاله برای سادگی بحث و شلوغ نشدن نمودارها، انتقال منحنی ها را نمی بینید. نتیجه کلیدی بحث ما این است که مقدار مالیات را با فاصله عمودی بین مبلغ پرداختی خریدار و مبلغ دریافتی فروشنده نشان دهیم. در این حالت وضع مالیات باعث کاهش مقدار فروش در مقایسه با وضعیت قبل از مالیات خواهد شد. به عبارت دیگر، وضع مالیات بر کالا باعث کوچک شدن بازار آن کالا می شود.

نمودار 1 آثار وضع مالیات. مالیات بر یک کالا را با فاصله عمودی بین قیمت پرداختی از سوی خریدار و قیمت دریافتی فروشنده نشان می دهیم. ملاحظه می کنید که مقدار فروش پس از وضع مالیات کاهش می یابد.

نمودار 2 درآمد مالیاتی. کل درآمد مالیاتی به دست آمده توسط دولت با T×Q، یا مقدار مالیات بر واحد کالا (T) ضرب در مقدار فروش (Q) برابر است. بنابراین درآمد مالیاتی با مساحت مستطیل بین منحنی های عرضه و تقاضا برابر است.

چگونه مالیات بر دو گروه عرضه کنندگان و تولید کنندگان اثر می گذارد؟

در این بخش با استفاده از مفاهیم مربوط به اقتصاد رفاه منافع و زیان های ناشی از وضع مالیات بر یک کالا را بررسی می کنیم. برای انجام این کار باید اثر مالیات بر خریداران، فروشندگان، و دولت را بررسی کنیم. منافع دریافتی خریداران در بازار را با اضافه رفاه مصرف کننده اندازه گیری می کنیم (اضافه رفاه مصرف کننده از تفاوت بین مبلغی که مصرف کننده حاضر است برای خرید مقداری کالا پرداخت کند با مبلغی که عملاً پرداخت می کند به دست می آید.
منافع دریافتی فروشندگان در بازار را با اضافه رفاه تولید کننده اندازه گیری می کنیم (اضافه رفاه تولید کننده نیز از تفاوت بین مبلغی که فروشنده حاضر است برای فروش مقداری کالا دریافت کند با مبلغی که عملاً دریافت می کند به دست می آید).
منافع دولت در این جا کدام اند؟ اگر T مقدار مالیات بر واحد کالا و Q مقدار فروش باشد، کل درآمد مالیاتی دولت برابر است با T×Q. دولت می تواند از این درآمد مالیاتی برای احداث جاده ها، تجهیز نیروی انتظامی و ارتقای آموزش عمومی یا کمک به فقرا استفاده کند. بنابراین برای تحلیل این مسئله، که چگونه وضع مالیات بر رفاه اقتصادی اثر می گذارد، با استفاده از درآمد مالیاتی، منافع دولت را محاسبه می کنیم. به خاطر داشته باشید که به هر حال این منافع به دولت تعلق ندارند بلکه نصیب کسانی خواهند شد که درآمدهای مالیاتی برای آن ها خرج می شود.
در نمودار 2 درآمد مالیاتی دولت را به وسیله مستطیل بین منحنی های عرضه و تقاضا نشان داده ایم. ارتفاع این مستطیل مقدار مالیات (T) و عرض مستطیل مقدار فروش کالا (Q) را نشان می دهد. بنابراین مساحت مستطیل یا T×Q مقدار درآمد مالیاتی را نشان می دهد.