این مسئله که وضع مالیات بر یک کالا بر خریداران کالا و یا فروشندگان آن تحمیل می شود، چندان اهمیتی ندارد. وقتی مالیات بر خریداران وضع می شود، منحنی تقاضا به اندازه مقدار مالیات به سمت پایین انتقال می یابد و هنگامی که مالیات بر فروشندگان وضع می شود، منحنی عرضه به اندازه مقدار مالیات به سمت بالا منتقل خواهد شد. در هر دو حالت پس از قانونی شدن اخذ مالیات، خریداران مبلغ بیش تری پرداخت می کنند و فروشندگان نیز مبلغ کم تری دریافت خواهند کرد. نتیجه آن که خریداران و فروشندگان صرف نظر از چگونگی وضع مالیات در پرداخت بار مالیاتی سهیم هستند.
نمودار 1 این آثار را نشان می دهد. برای ساده کردن بحث، یادآوری می کنیم که در نمودار 1 هر چند باید یکی از منحنی ها به سمت پایین یا بالا انتقال یابد ولی این انتقال را نمی بینید. انتقال منحنی عرضه و یا تقاضا به وضع مالیات بر فروشندگان و یا خریداران بستگی دارد. در این مقاله برای سادگی بحث و شلوغ نشدن نمودارها، انتقال منحنی ها را نمی بینید. نتیجه کلیدی بحث ما این است که مقدار مالیات را با فاصله عمودی بین مبلغ پرداختی خریدار و مبلغ دریافتی فروشنده نشان دهیم. در این حالت وضع مالیات باعث کاهش مقدار فروش در مقایسه با وضعیت قبل از مالیات خواهد شد. به عبارت دیگر، وضع مالیات بر کالا باعث کوچک شدن بازار آن کالا می شود.
چگونه مالیات بر دو گروه عرضه کنندگان و تولید کنندگان اثر می گذارد؟
در این بخش با استفاده از مفاهیم مربوط به اقتصاد رفاه منافع و زیان های ناشی از وضع مالیات بر یک کالا را بررسی می کنیم. برای انجام این کار باید اثر مالیات بر خریداران، فروشندگان، و دولت را بررسی کنیم. منافع دریافتی خریداران در بازار را با اضافه رفاه مصرف کننده اندازه گیری می کنیم (اضافه رفاه مصرف کننده از تفاوت بین مبلغی که مصرف کننده حاضر است برای خرید مقداری کالا پرداخت کند با مبلغی که عملاً پرداخت می کند به دست می آید.منافع دریافتی فروشندگان در بازار را با اضافه رفاه تولید کننده اندازه گیری می کنیم (اضافه رفاه تولید کننده نیز از تفاوت بین مبلغی که فروشنده حاضر است برای فروش مقداری کالا دریافت کند با مبلغی که عملاً دریافت می کند به دست می آید).
منافع دولت در این جا کدام اند؟ اگر T مقدار مالیات بر واحد کالا و Q مقدار فروش باشد، کل درآمد مالیاتی دولت برابر است با T×Q. دولت می تواند از این درآمد مالیاتی برای احداث جاده ها، تجهیز نیروی انتظامی و ارتقای آموزش عمومی یا کمک به فقرا استفاده کند. بنابراین برای تحلیل این مسئله، که چگونه وضع مالیات بر رفاه اقتصادی اثر می گذارد، با استفاده از درآمد مالیاتی، منافع دولت را محاسبه می کنیم. به خاطر داشته باشید که به هر حال این منافع به دولت تعلق ندارند بلکه نصیب کسانی خواهند شد که درآمدهای مالیاتی برای آن ها خرج می شود.
در نمودار 2 درآمد مالیاتی دولت را به وسیله مستطیل بین منحنی های عرضه و تقاضا نشان داده ایم. ارتفاع این مستطیل مقدار مالیات (T) و عرض مستطیل مقدار فروش کالا (Q) را نشان می دهد. بنابراین مساحت مستطیل یا T×Q مقدار درآمد مالیاتی را نشان می دهد.
